آنچه که ارتش ایران را از سایر نیروهای منطقه متمایز می کند توان بالای این نیرو در تأمین نیازهای داخلی است. نیرویی با هزاران دستگاه تانک، نفربر، خودروی نظامی ، توپ ومیلیونها قطعه کوچک وبزرگ صنعتی اگر قادر به تأمین نیاز خود نباشد فشار مالی معادل میلیاردها دلار در سال به بودجه عمومی تحمیل می شود. ایران اکنون به جز هواپیما کلیه نیازهای تسلیحاتی خود را می تواند تأمین کند. مؤسسه تحقیقات جهاد خودکفایی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی از جمله مجموعه های ارتش است که وظیفه تأمین نیاز نیروهای مسلح را برطرف می کند. امیر سرتیپ توکلی از جمله نظامیان باسابقه کشور است که اکنون سالهاست از بخش «صف» به بخش تحقیقات و ستاد منتقل شده است. روی میز کار او ماکتی از تانک ذوالفقار ایران به چشم می خورد. از نظر ظاهر هیچ تفاوتی با تانکهای سنگین زره روز دنیا (لئوبارد، ام یک آ یک ، چیفتن و تی ?? ) ندارد . اما چرا هنوز به تولید انبوه نرسیده است؟ سؤالی که در طول مصاحبه نیز موفق به دریافت پاسخ آن نشدیم. در هنگام پایانی مصاحبه از من می پرسد: سربازی رفته اید؟ می گویم : ??سال قبل. وقتی لشگر محل خدمت من را می پرسد خاطره تلخ مشترکی در ما زنده می شود. مهر ،???? زمانی که نیروی هوایی عراق «قرارگاه غرب» را با مخوف ترین نوع بمب شیمیایی (بمب های سیانوری) مورد حمله قرار داد. صدها نظامی ایرانی دریک لحظه شهید شدند. او آن زمان فرماندهی در تیپ ?? بود. به عنوان واحد پشتیبان نیروهای غرب اما برای نجات «شیمیایی شدگان» نه از دست او کاری ساخته بود ونه از نیروهای امدادی که بعدها رسیدند. شاید در جنگی دیگر (که خدا کند رخ ندهد) تجهیزات هشداردهنده تولیدی این مرکز بتواند از شهدای شیمیایی ما کم کند.
•••
| اجازه بدهید از تولیدات بخش جهاد و خودکفایی شروع کنم. چه بخش از نیازهای ارتش را شما برطرف می کنید . اگر ممکن است به تفکیک بفرمایید.
* مؤسسه تحقیقات جهاد و خودکفایی در سال ?? شکل گرفت واز زمان مسؤولیت مقام معظم رهبری در پست ریاست جمهوری با تدبیر ایشان بود که مؤسسه تحقیقات شکل گرفت. کلاً تحقیقات صنعتی را به ما (معاونت تحقیقات جهاد خودکفایی نیروهای سه گانه ) واگذار کردند. در بحث صنعتی تمام مسائل را شامل می شود. ما در بحث مهندسی ، مهندس رزمی و تجهیزات زرهی، تجهیزات خودرویی ، بحث توپخانه، بحث مخابرات. درواقع مسائلی که به تجهیزات رزم مربوط می شود فعالیت داریم. مستحضر هستید درکشورهای پیشرفته علم روز در اختیار ارتش است یعنی همه درواقع مبانی علمی و دانشگاهی در اختیار نیروهای مسلح است . بطور مثال شبکه اینترنت که امروز رایج است وهمه از آن استفاده می کنند اولین بار در اختیار ارتش آمریکا بودوبعد وقتی که به صورت عمومی درآمددر معرض عموم برای استفاده قرار می گیرد. از سوی دیگر دامنه فعالیت ارتش ایران بسیار وسیع است . مخصوصاً ارتش ما که باتوجه به تقسیمات وپیمانهای منطقه ای در قبل از پیروزی انقلاب تقریباً به تجهیزات روز دنیا مجهز شده بود، به انواع و اقسام ، هلی کوپترهای روز، تانکها، نفربرها وهواپیماهای روز مجهزشده واین زمینه را مساعد کرده بود که بتواند در همه ابعاد فعالیت داشته باشد . شکل گیری معاونت تحقیقات به این صورت بودکه بعداز پیروزی انقلاب تجهیزات به جا مانده بود و متخصصین ومستشاران نظامی رفته بودند و برای اینکه اینها را حاضر به کار نگه دارد وحاضر به جنگ نگه دارند مخصوصاً به دنبال وقایعی که بعداز پیروزی انقلاب در کردستان و خوزستان اتفاق افتاد و شروع جنگ تحمیلی همه مزید برعلت شد که این تجهیزات حاضر به کار باشد وبرای این مسأله مجبور شدند فکر بکنند قطعاتی را که لازم داشتند بسازند. چون همزمان با جنگ ما دچار یک تحریم سراسری هم شدیم واین زمینه را فراهم کرد که متخصصین که در کشور حضور داشتند توانستند که این وسائل را حاضر به جنگ بکنند نیروی زمینی در بحث دفاع از استقلال کشور حدود ??هزار شهید داده وبیش از ???هزارنفر معلول ومجروح جنگی داده این تجهیزات نیاز بود که همه حاضر به کار باشند. انواع واقسام جنگ افزارها ، زره پوشها و توپخانه باید حاضر به کار می بود تا بتوانند این جنگ را اداره بکنند. این مسأله زمینه را فراهم کرد برای تعمیرات وتحقیقات بعداز آن بحث بهینه سازی پیش آمد ما در فاز دوم کار تحقیقات، بحث بهینه کردن تجهیزات را دنبال کردیم چون تجهیزات نظامی را معمولاً دور نمی ریزند وسعی می کنند برای استفاده های بعدی آنها را بهینه و به روز بکنند.
| آنچه را که در طول جنگ ?ساله از دست دادیم توانستیم جایگزین کنیم؟
* بله. الآن ترکیه برای بهینه کردن تانگهایش با اسرائیل قرارداده بسته، پاکستان با چین قرارداد دارد و کشور ما با توجه به تحریمی که دارد مجبور است که این کار را توسط متخصصین خودش و دانشی که در طول جنگ به دست آورده انجام دهد. سوار کردن تجهیزات پیشرفته بر روی تجهیزات قدیمی که بتوانیم آنها را «به روز» بکنیم. بعدازاین وقتی که وارد بهینه سازی شدیم دانش ساخت وطراحی را به دست آوردیم که طی آن نفربرهای حتی از رده خارج را مجدداً به حالت عملیاتی بازگردانیم .

نفربرهای قدیمی روسی؟
* بله نفربر BTR روسی است که بهینه شده با موتورهای ساخت داخل کشور و در واقع «به روز شده» و تحویل یگانهای نیروی زمینی شده است. تانک بر «ماز ???» روسی نیز که در واقع مدرنیزه شده وبه نام «ببر??? » ساخته شد که موتور و گیربکس و اتاق و سیستم تأمین همه اش در واقع مونتاژ و ساخت کشور است.
نفربر جدیدکه اصلاً موتورهایش ساخت کارخانه موتورسازان تبریز است. و حدود ?? قلم قطعاتش تمام در اصفهان ساخته می شود. تیم اپتیکی آن نیز توسط صنایع اپتیک اصفهان (صنایع دفاع) ساخته می شود.این محیط مساعد شد برای طراحی وساخت . در بحث وسائل توپخانه توپهای ساخت چین بهینه ومدرنیزه شد و یکسری توپها را قابل حمل کردند. توپ ?? میلی متری را اخیراً روی یکی از این نفربرها نصب کردیم. درواقع پدافند متحرک کردیم تابتواند پدافند هوایی را در حال حرکت داشته باشند و ثابت نباشند.
| شلیک این سلاح با کالیبربالا وسیله ای را که حملش می کند صدمه نمی زند؟
* نه بر روی یک وسیله زرهی نصب شده که آن توپ روی آن سوار شده تا بتواند به صورت موبایل پدافند هوایی کند. بعد از آن از دانش به دست آمده استفاده کردیم تا در سال ?? تانک ذوالفقار ایران طراحی شد ماکتی که الآن روبروی شما هست. به خاطر این تانک ما در سطح دنیا یکی از کشورهای سازنده تانک محسوب می شویم فکر می کنم ? یا ? کشور بیشتر نیستند که در دنیا تانک می سازند. ابداع در شکل و عملکرد این تانک به گونه ای است که هیچ کشوری نمی تواند بگوید که الگو از من گرفتند. طراحی و ساختش همین مجموعه است و در واقع یک افتخار ملی است، یک افتخار برای مجموعه تحقیقاتی ارتش است.
| آیا اشکالات اولیه برطرف شده است؟
* بر روی اشکالاتش کار می شود و آن را تحویل کاربر می دهند تا تحت تست های کارخانه ای، آزمایشگاهی و عملیاتی قرار گیرد و یکی یکی معایب آن برطرف می شود در بحث ساخت نیز منظور استراکچر اصلی است مثلاً وقتی که می گویند ما یک اتوبوس را ساختیم منظور ساخت استراکچر اصلی اش است حالا موتورش را به یک کارخانه سفارش می دهند گیربکسش را به یک کارخانه.
در تمام دنیا هم همینطوری است به پایه (Base) اصلی می گویند «ساخت».
| چرا با توجه به اینکه تانک می سازیم هنوز دنبال سفارش تانک از کشورهای دیگر هستیم؟ چه نیازی را این تانک برطرف نمی کند که ما هنوز دنبال تانکهای خارجی هستیم.
* با توجه به گستردگی کشورمان و با توجه به جدول تجهیزاتی که برای سازمانهای لشگرها وتیپها داریم نیازهای فوق العاده به تجهیز داریم.
جدول تجهیزات ما در زمان جنگ خیلی تحلیل رفت از طرفی درحال حاضر اکثر کشورها از چند نوع تانک استفاده می کنند ومعمولاً به یک نوع اکتفا نمی کنند ضمن اینکه ساخت مراحل مختلف خودش را دارد. تانک ذوالفقار وارد نمونه های نیمه صنعتی و عملیاتی شده و برای تولید انبوهش نیاز به سرمایه گذاری است.
| یعنی هنوز در مرحله نمونه و آزمایش است؟
* نه نمونه های آزمایش در سال ?? تست شده. ? ستگاه نمونه نیمه صنعتی در سال ?? ساخته وتست شده و در حال حاضر نمونه ای که آماده شد و در مانور شرکت و در علی آباد قم تیراندازی کرد که عکس آن توسط ماهواره های آمریکایی گرفته شد ودر مجله «جینز» به چاپ رسید. و پس از آن ایران جزو کشورهای سازنده تانک مطرح شد.
اما کشور به تانک بیشتر نیاز داشت وساختن تانک مثل خودرو نیست که هر دقیقه یا هر ساعت چند دستگاه تولید شود. تولید این نوع تانک درسال می تواند ?? دستگاه باشد.

البته در صورتی که سرمایه گذاری بیشتر شود...
* با سرمایه گذاری هم می تواند ??? تا ??? دستگاه باشد ولی ما با توجه به وضعیت فعلی به حدود ???? تانک احتیاج داریم و به همین دلیل مسؤولان به این فکر افتادند که بتوانیم بلافاصله وارد کشورکنیم. مثلاً اگر بخواهیم تانک T-72 روسی واردکشور کنیم اولین مسأله انتقال دانش فنی وتکنولوژی است.
یعنی در کنار آن بحث ، بحث ساخت وتحقیقات است. انتقال تکنولوژی هست. اولین جمله آن قرارداد این است در انتقال تکنولوژی اول بصورت CBU (کاملاً آماده) می آید بعد به صورت SKD و بعد CKD می آید. اینها مراحلی است که به دنبال خود دانش مونتاژ و بعد دانش ساخت را می آورد.
| مونتاژ تولید تانکهای روسی را ظاهراً در ایران داریم؟
* بله و به همین شکل است که گفتم.
پس از انقلاب وزارت دفاع به این مسأله (تولید) اهمیت خاصی داده است. قبل از انقلاب وزارت دفاع این طور سازماندهی نشده بود تا تجهیزات عمده را بسازد. ما فقط درواقع، یک دفتر خرید… در لندن و بعضی کشورهای دیگر داشتیم بیشتر بحث، بحث خرید بود. خرید محصولات کشورهای پیشرفته مثل انگیس، آمریکا در این اواخر یک مقداری تجهیزات روسی هم خریداری شده بود. بحث، بحث خرید بود. سازمان وزارت دفاع به گونه ای نبود که برای ساخت سازماندهی شده باشد. یکی از کارهایی که تانک ذوالفقار ایران کرده درواقع وزارت دفاع هم متوجه شده به اینکه ساخت تجهیزات عمده نیز وظیفه اوست. این تانک درواقع بیشتر آنها را به فکر انداخت که چطور در نیروهای مسلح که کارشان بیشتر عملیات است، بحث تحقیقات دایر شود. واقعیت این است که حتی قبل از انقلاب نیز نظامیان آموزش ساخت دیده بودند و جنگ و تجربیات آن نیز مزید بر علت شد که از دانش به دست آمده، استفاده شود. کسی جسارتش را نداشت که درکشور تانک بسازد وقتی ساخته شد آنها هم به فکر افتادند که چه کار بکنند. باید حرکت بکنند و باید تجهیزات عمده نیروهای مسلح را بسازند. در واقع وظیفه وزارت دفاع پشتیبانی از نیروهای مسلح است.
| حالا با توجه به اهمیتی که بحث تحقیقات و خودکفایی (بخصوص بحث تحقیقات) دارد آیا به آن اندازه برای اینکار بودجه گذاشته شده؟
* توجه به اعتبارش نشده من فکر می کنم آمارهایی که دادند حدود نیم درصد بودجه کشور به تحقیقات اختصاص یافته.
| این بودجه تحقیقات در بعد کلان است در بعد نظامی چه؟
* همه اش از یک منبع است.
| یعنی همان نسبت در قسمتهای پایین تر هم است…
*بله. اگرچه در نیروهای مسلح تحقیقات سرمایه گذاری بیشتری را می طلبد. زمینه فراهم است به یکسری مسائل خصوصاً در نیروهای مسلح که بیشتر به متخصصان قدیمی متکی هستیم و درواقع تخصص اینها را با دانشگاه ارتباط می دهیم. نباید فراموش کرد که زمان در حال از دست رفتن است. اینها بازنشسته می شوند و می روند این متخصصین درواقع سرمایه های ملی هستند که باید به فکرشان بود.
در نامه ای که به ریاست محترم جمهوری نوشتند(درواقع سند چشم انداز بیست ساله) ببینید مشکلاتی سر راه تحقیقات است که دقیقاً مسؤولین به آن رسیدند و من در جای خود به آن اشاره می کنم.