پروژه 20120 Sargan از پروژه های بسیار محرمانه روسیه دررابطه با ساخت زیردریایی های خاص است. تا به امروز از این پروژه تنها یک زیردریایی به نام Sarov B-90 ساخته شده است ) البته بر اساس منابع موجود و اظهارات خود روسها!). این زیردریایی عظیم نام خود را از شهری که نقش بسیار کلیدی در برنامه های هسته ای اتحاد جماهیر شوروی داشته با کد " Arzamas-16 " گرفته است، شهر سارو همچنین به "لوس آلاماس روسی" نیز معروف است. جزییات راجع به سارُو بی-90 بصورت کاملا ناگهانی و در سال 2007 میلادی در اختیار عموم قرار گرفت. بطوری که عکس العمل های جالبی را از دولت های غربی را نمایان کرد. توسعه و ساخت زیردریایی مورد نظر در سال 1989 (بر اساس منابع غیر رسمی) و در شهر زیبای نیژنی نووگراد آغاز شد. اما در سال 1998 به دلایل نا معلوم متوقف شد. و سپس در 2003 و در شهر زیردریایی ها یعنی " سورُدوینسک " پس از تغییراتی در پروژه دوباره آغاز شد. مساله جالب راجع به این زیردریایی این است که: طبق منابع روسی، سارو بی-90 تنا یک نمونه نشاندهنده ی تکنولوژی و پیشرفت، و برای تست و آزمایش اسلحه های جدید روسی است. اما برخی منابع غربی ادعا میکنند که سارو بی-90 یک زیردریایی جاسوسی یا جمع آوری کننده ی اطلاعات میباشد. لازم بذکر است که بر اساس شواهد موجود و همچنین ابزار بکار رفته در Sarov B-90 ادعای دوم بیشتر به واقعیت نزدیک است. بهر حال سارو در سال 2008 میلادی بصورت رسمی رونمایی شد که این هم جای بحث دارد، برخی منابع ادعا میکنند که سارو قبل از 2008 فعالیتش را آغاز کرده است!

به نظر میرسد که بدنه ی سارو از بدنه ی توسعه یافته ی زیردریایی کلاس کیلو ساخته شده است. این خفاش دریانورد 52 خدمه را در خود جای میدهد. همچنین گزارش شده که سارو در شبه چزیره Kola Peninsula واقع در آبهای شمالی در حال خدمت میباشد. لازم به ذکر است که در طی جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوروی زیردریایی های جاسوسی متعددی را در آبهای شمالی به خدمت گرفته بود.

زیردریایی سارو بی-90 دارای پیشرانه ی دیزلی است، با این حال دارای یک راکتور هسته ای به عنوان مکملی برای سیستم مولد قدت است. این ترکیب دیزلی-هسته ای ترکیب بسیار جالب و منحصر به فردی است. وظیفه ی راکتور هسته ای شارژ کردن باتری ها و مولد هاست بنابراین ساروو میتواند مدت بسیار طولانی تری را در زیر آب (و البته بدون وقفه) بگذراند. بطوری سارو بر خلاف زیردریایی های دیزلی-الکتریکی معمولی میتواند حدود 22 روز را بدون ایجاد هیچ صدایی، و ساکت و آرام در زیر آب بگذراند. این ویژگی که کمک میکند سارو توسط رادار های بستر دریایی و زیردریایی ها و کشتی های دشمن شناسایی نشود از مهمترین ویژگی های یک زیردریایی جاسوسی است! سیستم پیشرانه ی مستقل از هوا (AIP) فناوریست که به زیردریایی این قابلیت را میدهد که بدون نیاز به روی سطح آب آمدن و یا استفاده از لوله های تنفسی زیردریایی (که به فضای اکسیژن دار بالای سطح دریا دسترسی پیدا میکنند) عملیاتش را انجام دهد. چنین سیستم پیشران مستقل از هوا، از دستیافته های بسیار مهم و قابل توجه فدراسیون روسیه است و به احتمال زیاد روسیه در ساخت نسل بعدی زیردریایی های گشتزنی اش از این سیستم استفاده خواهد کرد. این نمونه های کاملا موفق و 100% عملیاتی سیستم های AIP روسی پتانسیل استفاده آن هم در صنایع داخلی، هم برای صادرات را به فدراسیون روسیه میدهد.

اگرچه ساخت زیردریایی های هسته ای در کارگاه کشتی سازی Sevmash واقع در شهر سورُدوینسک به خوبی انجام میشود، اما شهر سارو میتواند جای خوبی برای تحقیقات گسترده تر و توسعه ی استفاده از ژنراتورهای ترموالکتریک رادیوایزوتوپی (RTGs) خواهد بود. RTGs از گرمای حاصل از رادیو ایزوتوپ بدست آمده از رادیو ایزوتوپهایی مانند " پلوتونیوم-238 " و یا حتی " استرانسیم-90 " استفاده میکنند و الکتریسیته لازم را تولید میکنند. همچنین RTG ها بسیار ساده تر از راکتور های کامل مخصوص زیردریایی ها هستند و در برخی جاها مورد استفاده قرار میگیرند. مانند ایستگاه های هواشناسی، اعماق فضا-جای که دسترسی به انرژی خورشیدی وجود ندارد- و ...

همچنین برخی منابع تایید کردند که سارو از دو اژدر 650 م.م. استفاده میکند.

احتمالا دلیل اینکه روسها اطلاعات و جزییات کاملی راجع به سارو ارائه نمیکنند، اینست که میخواهند راکتور های هسته ای جدیدی را تست و آزمایش کنند.

  کشور سازنده:                          فدراسیون روسیه
  نام:                                        Sarov B-90
  طراح:                                      Rubin Central Design Bureau for Marine Engineering
  کمپانی سازنده:                         کارخانه کشتی سازی سورُدوینسک/سارو/ سنت پترزبرگ(برخی منابع)
  تاریخ آغاز پروژه:                          سال 1989 میلادی
  راه اندازی:                                سال 2007 میلادی
  سال ورود به خدمت:                   2008
  خدمه:                                    52 نفر
  عمق عملیاتی:                         300 متر
  حداکثر عمق:                           ؟/نا معلوم
  استقامت دریایی:                     45 روز (برخی منابع دیگر     : 90 روز)

   طول:                                          72.6 متر
   عرض:                                        9.9 متر
   ارتفاع:                                       7.0 متر
   وزن:              روی سطح آب:        2300 تن
                         زیر آب/مستغرق:   3950 تن

   راکتور هسته ای:                         یک راکتور (نوع: ؟/نامعلوم)
   موتور دیزلی:                               تعداد و نوع: ؟/نامعلوم!
   موتور الکتریکی:                           احتمالا یک مولد الکترو شیمیایی Kristall-27 (تعداد:؟/نامعلوم)

سرعت:           روی سطح آب:         10 گره دریایی
                      زیر آب/مستغرق:      18 گره دریایی

                          2  × اژدر (نوع: ؟/نامعلوم)

طبق گزارش روزنامه ی روسی گازتا ، زیردریایی B-90 در مارس سال 2010 برای گذراندن یک سری ارتقا که جزییات آن مشخص نیست به بندر Severodvinsk بازگشته بود ، به گزارش این روزنامه در حالیکه دو سال بیشتر از عملیاتی شدن این زیردریایی نمیگذشت ، زیردریایی B-90 برای گذراندن نوعی ارتقای نامشخص به بندر روسیه بازگشت .

منابع نظامی روسیه این ارتقا را بی ارتباط با تستهایی که روی سیستم پیشرفته ی پیشرانه ی زیردریایی که از نوع Air independent Propulsion هسته ای-دیزلی موسوم به Kristall-27 است ، نمی دانند .

تاکنون در مورد این سیستم پیشرانه اطلاعات دقیقی منتشر نشده است اما وجود یک راکتور هسته ای "کوچکتر نسبت به راکتور بقیه زیردریایی ها" و همچنین استفاده از مکانیزم ژنراتور الکتروشیمیایی (Electrochemical Generator) برای شارژ باتری ها و موتور دیزلی در این سیستم تایید شده است .

لازم به ذکر است ، سیستمهای پیشرانه ی مستقل از هوا بر پایه ی ژنراتور الکتروشیمیایی پیش از این در کاوشگرهای فضایی دوربرد مورد استفاده قرار میگرفت . طبق اطلاعات موجود ، در ساخت موتورهای نسل اول و دوم AIP برای زیردریایی های روسی موسوم به Kristall-20 و Kristall-27 (پیشرانه ی زیردریایی B-90) نیز از تکنولوژی و تجربه ی شرکتهای تکنولوژی فضایی همچون شرکت صنایع الکتروشیمیایی اورال و شرکت صنایع فضایی-موشکی کورولف بهره گرفته شده است.

بر اساس تستهای صورت گرفته ، این سیستم میتواند در صورت حرکت با سرعت مقرون به صرفه (از نظر مصرف سوخت) حداکثر تا 45 روز زیردریایی را از اکسیژن اتمسفر بی نیاز کند.

مکانیزم اصلی سیستمهای پیشرانه ی مستقل از هوای الکتروشیمیایی تبدیل مستقیم انرژی شیمیایی بدست آمده از واکنشهای سوختن (در راکتور دیزلی) و شکافت هسته ای (در راکتورهای هسته ای) به انرژی الکتریکی است ، یعنی دیگر لازم نیست (همانند راکتورهای اتمی معمول) ابتدا انرژی شیمیایی به انرژی گرمایی تبدیل شده و بعد به انرژی الکتریکی تبدیل شود که این کار باعث کاهش شدید انرژی تلف شده خواهد شد .

این تبدیل مستقیم انرژی در محلی بنام سلول سوخت (Fuel Cell) صورت میگیرد ، در سلولهای سوختی انرژی الکتریکی در اثر واکنش بین عنصر منبع سوخت و عامل اکسید کننده تولید میشود ، سیستمهای الکتروشیمیایی AIP با سلول های سوختی اکسیژن (عامل اکسید کننده)-هیدروژن (عنصر منبع سوخت) در دمای پایین استفاده میکنند.

طرز کار سلولهای سوختی تقریبا مشابه باتری است ، در سلول دو الکترود (یک آند و یک کاتد) وجود دارد که بوسیله ی الکترولیت از هم جدا شده اند (الکترولیتها به گونه ای انتخاب شده اند که اجازه ی عبور به یون های مثبت داده میشود) ، اکسیژن در یک الکترود (کاتد) و هیدروژن در یک الکترود دیگر (آند) قرار میگیرد ، سپس هیدروژن با کاتالیزور آند واکنش داده به الکترون های بار منفی و یونهای بار مثبت تبدیل میشود ، یون های بار مثبت که در حقیقت هیدروژن با بار مثبت یک هستند از طریق الکترولیت به بخش کاتدی یعنی اکسیژنها رسیده و تولید آب میکنند ، در این میان الکترون های بار منفی با خارج شدن از سیستم و ورود به مدار باعث تولید جریان الکتریکی و در نهایت انرژی الکتریکی میشوند .




نتیجه ی کلی این واکنش این است که با مصرف شدن سوخت شیمیایی (هیدروژن) بطور مستقیم انرژی الکتریکی بدست آمده است .

در سلول سوختی ژنراتور Kristall-27 ، هیدروژن (عامل سوختی) بصورت اینترمتالید و عامل اکسیداسیون بطور برودتی (cryogenic) در سلول قرار میگیرند ، الکترولیت سیستم نیز از نوع قلیایی (Alkai) است . از ویژگی های برتر سیستم Kristall-27 نسبت به بقیه پیشرانه های AIP موجود میتوان به راندمان بالاتر ، ایمنی در برابر آتش سوزی و انفجار و قابلیت سوختگیری از ساحل اشاره کرد .